trạng bùng là ai

Bách khoa toàn thư banh Wikipedia

Phùng Khắc Khoan 馮克寬 Bạn đang xem: trạng bùng là ai
Chức vụ
Hộ cỗ Thượng Thư
Nhiệm kỳ	1602 –
Công cỗ Thượng thư
Nhiệm kỳ	1599 – 1602
Lại cỗ Tả Thị lang
Nhiệm kỳ	1597 – 1599
Công cỗ Tả Thị lang
Nhiệm kỳ	1595 – 1597
Thừa chủ yếu Thanh Hoa
Nhiệm kỳ	1586 –
Thông tin yêu chung
Sinh	1528 Thạch Thất, Sơn Tây (nay nằm trong Hà Nội), Đại Việt
Mất	1613 Thăng Long, Đại Việt
Họ hàng	Phùng Quý Công (Cha) Nhữ Thị Thục (có thể là mẹ)

Phùng Khắc Khoan (chữ Hán: 馮克寬；1528-1613), tự động là Hoằng Phu, hiệu là Nghị Trai, Mai Nham Tử, tục gọi là Trạng Bùng (mặc mặc dù chỉ đỗ Nhị giáp tiến sỹ, tức Hoàng giáp); là quan liêu căn nhà Lê trung hưng và là thi sĩ nước Việt Nam.

Thân thế và sự nghiệp[sửa | sửa mã nguồn]

Phùng Khắc Khoan sinh vào năm 1528 bên trên thôn Bùng, xã Phùng Xá, thị xã Thạch Thất, trấn Sơn Tây (nay nằm trong thành phố Hồ Chí Minh Hà Nội). Tương truyền, ông là em nằm trong u không giống phụ thân với Trạng vẹn toàn Nguyễn Bỉnh Khiêm ^[1]

Thuở nhỏ, ông được phụ thân rèn cặp, sau theo đuổi học tập Trạng vẹn toàn Nguyễn Bỉnh Khiêm. Tuy có tiếng là người dân có văn tài, kiêm thông cả thuật số, tuy nhiên ông ko chuồn đua và ko Chịu đựng đi ra thực hiện quan liêu với triều Mạc^[2].

Đầu đời vua Lê Trung Tông (ở ngôi: 1548-1556), ông theo đuổi Lê vịn Lỵ nhập cuộc việc làm phù Lê khử Mạc^[3].

Năm Đinh Tỵ (1557), Phùng Khắc Khoan đỗ đầu khoa đua Hương ở Yên Định (Thanh Hóa) khi 29 tuổi tác. Thái sư Trịnh Kiểm biết ông là người dân có mưu kế lược, với tri thức uyên chưng cho tới lưu giữ chức Ký lục ở ngự dinh thự, coi coi quân dân tư vệ, và cho tới tham gia việc cơ mật.

Từ năm 1558 cho tới 1571 đời Lê Trung Tông, ông vâng mệnh chuồn những thị xã chiêu dụ lưu dân về thực hiện ăn như cũ. Khi về được thăng Cấp sự trung Binh khoa, rồi thay đổi quý phái Cấp sự trung cỗ Lễ. Vì trái khoáy ý vua, ông nên giáng chức đi ra trở thành Nam nằm trong Nghệ An, không nhiều lâu sau lại được triệu về.

Năm Canh Thìn (1580) đời Lê Thế Tông, chính thức banh đua Hội ở Vạn Lại (Thanh Hóa)^[4], ông nài tham gia dự thi và đỗ Hoàng giáp, được thăng thực hiện Đô cấp cho sự.

Năm 1582, ông nài kể từ quan liêu về căn nhà riêng rẽ ở Vạn Lại, vua cho tới. Song cho tới năm tiếp theo (1583), thì vời ông đi ra thực hiện Hồng lô tự động khanh.

Năm 1585, thay đổi ông quý phái thực hiện Hữu thị thầy thuốc cỗ Công, rồi cử thực hiện Thừa chủ yếu sứ Thanh Hoa (tức Thanh Hóa). Theo bài bác tựa Ngôn chí đua tập tự ông thực hiện năm 1586, thì chức tước đoạt của ông khi bấy giờ là: "Công thần Kiệt tiết Tuyên lực, quánh ân Kim tử vinh lộc đại phu, thực hiện chức Tán trị quá chánh sứ ty những xứ Thanh Hoa".

Năm 1592, căn nhà Lê trung hưng tiến công xua được căn nhà Mạc, quay trở lại đế kinh Thăng Long.

Năm 1593 Phùng Khắc Khoan được phong chức Kiệt tiết tuyên lực, công thần, năm 1595, được thăng Công cỗ Tả thị thầy thuốc.

Năm Đinh Dậu (1597), ông đang khiến Tả thị thầy thuốc cỗ Công và đang được 69 tuổi tác, thì được cử thực hiện Chánh sứ quý phái triều Minh (Trung Quốc). Về nước, ông được thăng thực hiện Tả thị thầy thuốc cỗ Lại, tước đoạt Mai Lĩnh hầu ^[2].

Năm 1599, vua Lê Kính Tông lên nối ngôi, Phùng Khắc Khoan được thăng thực hiện Thượng thư cỗ Công. Năm 1602, thăng ông thực hiện Thượng thư cỗ Hộ, tước đoạt Mai Quận công ^[5].

Ít lâu sau ông nài về quê trí sĩ, và năng nổ nhập cuộc thiết kế thôn xã. Đáng kể là sự ông đang được tổ chức triển khai xẻ mương dẫn nước vô những cánh đồng xung quanh núi Thầy, đem nước về tưới cho những cánh đồng Phùng Xá và Hoàng Xá ^[6].

Xem thêm: duongfynn là ai

Phùng Khắc Khoan mất mặt năm Quý Sửu (1613), lâu 85 tuổi tác, được truy tặng chức Thái phó.

Các kiệt tác chính[sửa | sửa mã nguồn]

Tác phẩm bằng văn bản Nôm[sửa | sửa mã nguồn]

• Ngư phủ nhập Đào nguyên (Truyện người tiến công cá vô suối hoa đào) thường hay gọi là "Đào vẹn toàn hành". Đây là khúc ca tự ông thực hiện khi bị đày ải vô trở thành Nam (Nghệ An) vì thế trái khoáy ý vua^[2], tuy nhiên hiện nay đã thất truyền.
• Lâm tuyền vãn (Bài vắng tanh ca về cảnh sinh sống điểm rừng suối): bao gồm 185 câu thơ lục chén. Chưa thể xác định được bài bác vắng tanh này còn có nên là "Ngư phủ nhập Đào nguyên" hay là không.
• Chu Dịch quốc âm ca: là sách trình diễn nghĩa về Kinh Dịch, tuy nhiên hiện nay đã không thể. Bản Chu Dịch quốc âm ca (trùng tên) lúc này là của danh sĩ Đặng Thái phẳng (1678-?).^[7]

Ngoài đi ra, ông còn nhằm lại một vài ba bài bác tựa (viết cho 1 vài ba luyện thơ), và văn bia. Tương truyền, một số trong những luyện sách tại đây cũng chính là của ông: Phùng Thượng thư sấm (Lời sấm của Thượng thư bọn họ Phùng), Binh gia yếu đuối chỉ (Những phương lược trọng yếu đuối ở trong nhà binh), Tư thiên gia truyền chú (Chú giải cuốn sách gia truyền về sự kiểm tra thiên văn),...tuy nhiên không tồn tại địa thế căn cứ gì xác thực ^[8].

Tác phẩm bằng văn bản Hán[sửa | sửa mã nguồn]

• Ngôn chí đua tập (Tập thơ thưa chí): được viết lách từ thời điểm năm 16 tuổi tác cho tới năm 86 tuổi tác. Cứ 10 năm thì đóng góp trở thành luyện, nên với cho tới 7 luyện, tuy nhiên lúc này chỉ với cho tới luyện V, tức khi người sáng tác chừng 60 tuổi tác, tổng số khoảng chừng 260 bài bác. Đây là luyện thơ (có xen vài ba bài bác từ) vừa vặn với đặc điểm biên chép, vừa vặn với đặc điểm trữ tình. Nội dung bao hàm từng mặt mày sinh hoạt, tâm tình, hành động và hoàn hảo trong khoảng thời gian gần xuyên suốt cuộc sống của người sáng tác. Đầu luyện thơ với bài bác tựa của ông thực hiện năm 1586.^[9]
• Huấn đồng đua tập (Tập thơ dạy dỗ trẻ): bao gồm 172 bài bác vịnh không khí, nhiệt độ, cây cối, côn trùng nhỏ...nhằm dạy dỗ trẻ; tuy nhiên lúc này chỉ với khoảng chừng 30 bài bác.
• Đa thức tập (Tập thơ biết nhiều): nhân hiểu Kinh Thi thấy mang tên những loại cỏ cây, chim muông, côn trùng nhỏ, cá...nhân bại, ông thực hiện đi ra luyện thơ này. Hiện còn khoảng chừng 100 bài bác. Cũng như Huấn đồng đua luyện, Đa thức luyện viết lách đi ra với mục tiêu giáo huấn và hỗ trợ kỹ năng cho tới con trẻ, nên độ quý hiếm văn học tập không đảm bảo ^[10]
• Mai Lĩnh sứ hoa đua tập (Tập thơ chuồn sứ Trung Quốc qua chuyện cửa ngõ quan liêu Mai Lĩnh): bao gồm những nội dung bài viết với đặc điểm gửi gắm tế, thù địch tạc và thể hiện tâm sự ghi nhớ nước thương căn nhà.

Tương truyền, ông đang được gặp gỡ thần nữ giới là Liễu Hạnh công chúa cả thảy nhị đợt, và đều phải có xướng họa thơ: một đợt gặp gỡ ở miếu Thiên Minh (Lạng Sơn) khi ông chuồn sứ về, một đợt ở Hồ Tây (nay nằm trong Hà Nội) khi ông cùng theo với nhị chúng ta bọn họ Ngô và bọn họ Lý đi dạo thuyền. Lần ở Hồ Tây, người tiên kẻ tục bèn thực hiện thơ xướng họa liên dìm, sau được nữ giới sĩ Đoàn Thị Điểm chép vô truyện "Vân Cát thần nữ" ở luyện Truyền kỳ tân phả của bà. Theo căn nhà phân tích Bùi Duy Tân, thì bài bác thơ ấy được mệnh danh là Tây Hồ quan liêu ngư (Xem cá Hồ Tây).^[11] Bản giờ Việt tự Phan Kế Bính dịch mang tên là Hồ Tây tức cảnh.

Thành tựu nổi trội và ghi công[sửa | sửa mã nguồn]

Việc chuồn sứ căn nhà Minh[sửa | sửa mã nguồn]

Trong Lịch triều hiến chương loại chí, phần "Nhân vật chí", Phan Huy Chú đang được viết lách về Phùng Khắc Khoan như sau:

..."Bấy giờ căn nhà Minh nhận ăn năn lộ của con cái con cháu căn nhà Mạc, (nên) ko Chịu đựng nhận sứ. Ông khi còn đợi mệnh (vua Minh), ngay tắp lự đem thư cho tới Súy ty căn nhà Minh, kể rõ rệt việc căn nhà Mạc cướp ngôi (nhà Hậu Lê)... Người Minh tuyên dương là với nghĩa mới nhất cho tới sứ thần qua chuyện cửa ngõ quan liêu. Khi đã đi vào Yên Kinh (Bắc Kinh ngày nay), Lễ cỗ đàng (triều Minh) trách móc về sự người vàng tao lấy cống ko tuân theo khuôn cũ thực hiện cúi đầu, nên lại ngăn ko cho tới sứ vô chầu. Ông cãi lại rằng: 'Nhà Mạc cướp ngôi, danh tức thị nghịch; căn nhà Lê Phục hồi lại, danh tức thị thuận. Nhà Mạc dưng người vàng hình cúi đầu thay cho bản thân, đang được là may lắm. Còn như đời Lê bao đời làm mướn thần: loại người vàng ngửa mặt mày, quy định cũ còn bại. Nay lại bắt theo đuổi lệ căn nhà Mạc, thì lấy gì nhằm khuyên răn việc chiêu phủ và trừng giới việc trách móc trừng trị được'. Việc cho tới tai vua Minh (Minh Thần Tông), ở đầu cuối lại cho tới theo đuổi thể thức cũ ở trong nhà Lê buổi trước (tức tượng ko cúi đầu) ^[12]. Bấy giờ ông vừa mới được vô chầu, lĩnh ấn sắc đưa về nước. Người Trung Quốc đều tuyên dương là sứ xuất sắc...Gặp ngày sinh nhật của vua Minh, ông thực hiện kéo lên 30 bài bác thơ, được vua Minh phê rằng: '(Thế mới nhất biết) nhân tài ko ở đâu là ko có'...Ông lại nằm trong thực hiện thơ với sứ Triều Tiên là Lý Toái Quang. Ông gắng cây bút viết lách kết thúc ngay lập tức được, (khiến) Toái Quang rất rất phục tài...^[13]. Trở về nước, chúa Trịnh Tùng rất rất kính trọng, gọi ông là "Phùng tiên sinh" tuy nhiên ko gọi thương hiệu, và người nội địa đều gọi ông là Trạng vẹn toàn, vì thế kính mến tài năng của ông...Ông là kẻ kiên quyết, thông minh, tài năng, loại gì rồi cũng hiểu rằng điểm cốt yếu đuối. Văn chương ông tao nhã, đầy đủ, với những luyện truyền ở đời^[2].

Việc đáng chú ý nữa, này là vô thời hạn ở Trung Quốc, Phùng Khắc Khoan đang được học tập bằng phương pháp nhập tâm cơ hội đan the lượt mỏng tanh ^[14], cơ hội trồng ngô (bắp), vừng (mè). Về nước, ông truyền dạy dỗ lại cho tới dân, chính vì vậy tuy nhiên được tôn thực hiện ông tổ những nghề nghiệp ấy. Bên cạnh đó, ông còn đưa về được một số trong những như thể lúa chất lượng tốt, đưa đến quyền lợi cho tới dân...^[15].

Giao lưu với sứ thần Triều Tiên[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1597, vô thời hạn chuồn sứ căn nhà Minh, sứ thần Đại Việt là Phùng Khắc Khoan đang được chạm mặt và trao thay đổi thơ văn với sứ thần Triều Tiên là Lý Túy (Toái) Quang.

“  "Khắc Khoan cho tới Yên Kinh, vừa vặn gặp gỡ tiết Vạn Thọ của vua Minh, dưng 30 bài bác thơ lễ mừng. Anh vũ năng lượng điện ĐH sĩ thiếu thốn bảo kiêm hoàng thái tử thái bảo Lại cỗ thượng thư căn nhà Minh là Trương Vị lấy luyện thơ Vạn Thọ ấy kéo lên. Vua Minh gắng cây bút phê rằng: 'Người thánh thiện tài ở đâu tuy nhiên không tồn tại. Trẫm coi thơ, thấy nhiệt tình trung thành với chủ của Phùng Khắc Khoan, rất đáng để tuyên dương ngợi'. Liền sai đem xuống tự khắc in nhằm phát hành nội địa. Khi ấy, sứ Triều Tiên là Hình tào tham lam phán Lý Toái Quang viết lách tựa cho tới luyện thơ... ”

—  Ngô Sĩ Liên,  Đại Việt sử ký toàn thư,  Quyển XVII, Kỷ Nhà Lê, Thế Tông Nghị Hoàng Đế, phần 2.   

Sách Chi Phong loại thuyết của Lý Túy Quang chép (lược dịch và phiên âm):

“ 安南使臣萬壽聖節慶賀詩集序夫天地有精英淸淑之氣。或鍾于物。或鍾于人。故氣之所鍾。扶輿磅礴。必生瑰奇秀異之材。不專乎近而在乎遠。不稟于物則在于人焉。吾聞交州。南極也。多珠璣金玉琳琅象犀之奇寶。是固精英淸淑之氣。特鍾于彼。而宜有異人者出於其間。豈獨奇寶乎哉。今使臣馮公。皤然其髮。臞然其形。年七十而顏尙韶。譯 重三而足不繭。觀禮明庭。利賓王國。其所著萬壽慶賀詩三十一篇。揄揚敍述。詞意渾厚。足以唾珠璣而聲金玉。亦豈所謂異人者哉。噫。大明中天。
贈安南國使臣二首

萬里來從瘴癘鄕。遠憑重譯謁君王。
提封漢代新銅柱。貢獻周家舊越裳。
山出異形饒象骨。地蒸靈氣產龍香。
卽今中國逢神聖。千載風恬海不揚。

聞君家在九眞居。水驛山程萬里餘。
休道衣冠殊制度。却將文字共詩書。
來因獻雉通蠻徼。貢爲包茅覲象輿。
回首炎州歸路遠。有誰重作指南車。
Tặng An Nam quốc sử thần nhị thủ

Vạn lý lai tòng chướng lệ mùi hương. Viễn tự trọng dịch yết quân vương vãi.
Đề phong hán đại tân đồng trụ. Cống hiến chu gia cựu Việt Thường.
Sơn xuất dị hình nhiêu tượng cốt. Địa chưng linh khí sản long mùi hương.
Tức kim Trung Quốc phùng thần thánh. Thiên tái ngắt phong điềm hải bất dương.

Văn quân gia bên trên cửu chân cư. Thủy dịch thụi trình vạn lý dư.
Hưu đạo hắn quan liêu thù địch chính sách. Khước tương văn tự động nằm trong đua thư.
Lai nhân hiến trĩ thông man kiếu. Cống vi bao mao cận tượng dư.

Hồi thủ viêm châu quy lộ viễn. Hữu thùy trọng tác chỉ nam giới xa thẳm. ”

— 李睟光, 《芝峰先生集》·卷八·安南使臣萬壽聖節慶賀詩集序 Lý Túy Quang 《 Chi Phong tiên sinh luyện 》· quyển chén · An Nam sử thần vạn lâu thánh tiết khánh hạ đua luyện tự   

Bài thơ Phùng Khắc Khoan tặng lại Lý Túy Quang^[16]:

“ 答朝鲜国使李睟光

義安何地不安居。禮接誠交樂有餘。
彼此雖殊山海域。淵源同一聖賢書。
交鄰便是信為本。進德深惟敬作輿。
記取使軺回國日。東南五色望雲車。
Đáp Triều Tiên quốc sứ Lý Tuý Quang

Nghĩa An^[17] hà địa bất định cư,
Lễ tiếp trở thành gửi gắm lạc hữu dư.
Bỉ demo tuy rằng thù địch thụi hải vực,
Uyên vẹn toàn tương đồng thánh thánh thiện thư.
Giao lân tiện thị tín vi bạn dạng,
Tiến đức thâm nám duy kính tác dư.
Ký thủ sử diêu hồi quốc nhật,

Xem thêm: dương tử là ai

Đông nam giới ngũ sắc vọng vân xa thẳm.
 ”

Văn học[sửa | sửa mã nguồn]

Về mặt mày văn học tập, nhìn bao quát thơ văn Phùng Khắc Khoan là lời nói thực bụng của một trí thức dân tộc bản địa với tận tâm, với tấm lòng yêu thương nước thương đời. Tuy sinh sống vô thời đại suy vi, vẫn tin yêu tưởng ở sau này xán lạn của giang sơn, vẫn tin yêu tưởng mức độ người hoàn toàn có thể thay đổi loàn trở thành trị, giải cứu trở thành an...Thơ chữ Nôm của ông giản dị, nhiều phong vị, có công dụng tăng nhanh sự cải tiến và phát triển của thơ Nôm nước Việt Nam. Thơ chữ Hán của ông cũng đều có tư thế hồn hậu, mực thước, được Phan Huy Chú tuyên dương ngợi (như trên)...^[10]

Các công trình xây dựng nối liền với thương hiệu tuổi tác của Phùng Khắc Khoan[sửa | sửa mã nguồn]

Ghi nhận công đức của Phùng Khắc Khoan, người dân Phùng Xá đang được lập đền rồng thờ ông, thành phố Hồ Chí Minh TP. hà Nội với phố Phùng Khắc Khoan (thị xã Sơn Tây và quận Hai Bà Trưng), và ở Quận 1, Thành phố Xì Gòn với đàng Phùng Khắc Khoan. Tại xã Bình Phú, Thạch Thất, TP. hà Nội với ngôi trường trung học phổ thông Phùng Khắc Khoan-Thạch Thất

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

• Quan hệ Nước Hàn – Việt Nam
• Lý Túy Quang

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

• Phan Huy Chú, tè truyện "Phùng Khắc Khoan" vô Lịch triều hiến chương loại chí (bản dịch, luyện 1). Nhà xuất bạn dạng Khoa học tập xã hội, 1992.
• Bùi Duy Tân, mục từ: "Phùng Khắc khoan" vô Từ điển văn học (bộ mới). Nhà xuất bạn dạng Thế giới, 2004.
• Trịnh Vân Thanh, Thành ngữ-điển tích-danh nhân kể từ điển (quyển 2). Nhà xuất bạn dạng Hồn Thiêng, TP Sài Gòn, 1966.
• Trần Văn Giáp, Tìm hiểu kho sách Hán Nôm (trọn bộ). Nhà xuất bạn dạng Khoa học tập xã hội, 2003.
• Trần Thị Băng Thanh (chủ biên), Văn học tập thế kỷ XV-XVII. Nhà xuất bạn dạng Khoa học tập xã hội, 2004.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

• Lưỡng quốc trạng vẹn toàn Phùng Khắc Khoan.